|
Bəşəriyyətin inkişafında və tarixi maddi və
mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılmasında və
çağdaş dövrdə qaynaq kimi rol oynamasında
nəsillərin sınağından çıxmış, özünün
əhəmiyyətini təsdiqləmiş ənənələr milli
faktorlardan olduğunu təsdiqləyir. Bu gün,
qloballaşmalar dövründə, Təhsil əsrində belə
təlim, tədris və tərbiyə proseslərində dövlət və
hökumətin qayğısı, dünya qurumlarının dəstəyi
ilə reallaşdırılan islahatlar məhz maarif,
təhsil sahəsində ənənələrə və müasir
texnologiyalara əsaslanır. Odur ki, ümumiyyətlə
tədrisdə ənənələrin və müasir metodların
mahiyyət və məzmununun, müasir dünya təcrübəsi
fonunda şərhi və təhlili aktuallıq kəsb edir. Bu
istiqamətdə elmi-pedaqoji və metodik
araşdırmaların aparılması və bunların praktik
faktlar əsasında dərs vəsaiti kimi
ümumiləşdirilməsi faydalıdır.
 Sumqayıt
Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və
ədəbiyyatının tədrisi metodikası kafedrasının
müdiri, pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
Yusif Aslanovun "Ədəbiyyat tədrisi: ənənə və
müasirlik" dərs vəsaiti (elmi redaktoru ADPU-nun
dosenti S.Hüseynoğlu, rəyçilər pedaqoji elmlər
doktorları, professorlar Ş.Mikayılov və
R.Hüseynzadə, dosentlər A.Məmmədov və
F.Yusifovdur) məhz bu ehtiyacı ödəmək baxımından
hazırlanmışdır.
ADPU-nun dosenti B.Muradov "Ön söz"də müstəqil
ölkə üçün yaradıcı, təşəbbüskar vətəndaşların
tərbiyə edilməsi vəzifəsinin təsiri ilə təhsildə
köklü dəyişikliklər aparıldığını, əsas fənlərdən
biri kimi ədəbiyyat tədrisi metodikası elminin
yeni axtarışlara yönəldildiyini qeyd etmişdir.
Ön sözün müəllifi fənlərin məzmunu və
öyrədilməsi ilə bağlı tədqiqatlarda ənənəvi
təlimin faydalı nəticələrinin diqqətdən kənarda
qalmadığını xüsusi vurğulamışdır. Bu da qələmə
alınıb ki, ənənələr nəzərə alınmaqla yanaşı, bu
istiqamətdə yeni texnologiyalar da işlənib
hazırlanmalıdır.
Dərs vəsaiti iki fəsildən ibarətdir. Müəllif
çoxsaylı ədəbiyyat müəllimlərinin ehtiyacını
nəzərə olaraq birinci fəsli "Ədəbiyyat
dərslərinin təşkilinin elmi-metodik əsasları"
adlandırmış, birinci yarımfəsildə ədəbi
təhsildə, ədəbi-bədii inkişafda mühüm vasitə
olan ədəbiyyat dərsləri tədqiq olunmuşdur.
Y.Aslanov ədəbiyyat tədrisi tarixinə retroloji
nəzər salmış, ədəbiyyat öyrədilməsinin ilk
müəlliminin xalq olduğunu təsdiq etməklə,
ədəbiyyatın bədii mədəniyyətdə rolunu təhlilə
çalışmış, ədəbiyyat tədrisinin inkişaf
mərhələlərinə aydınlıq gətirmişdir. Y.Aslanov
didaktika sahəsində ədəbiyyata istinad etməklə
ədəbiyyat dərslərinin inkişafını təsvir,
dərslərin əsas xüsusiyyətlərini ümumiləşdirərək
təhlil etmişdir.
Birinci fəslin ikinci yarımfəslində dərsə
verilən müasir tələbləri və dərsə yeni
yanaşmanın başlıca istiqamətləri əsas tədqiqat
predmeti kimi alınmışdır. Son 10 il ərzində
professor Ş.Mikayılovun, dosentlər S.Hüseynoğlu,
B.Həsənli və F.Yusifovun əsərlərində ədəbiyyat
dərslərində təlim texnologiyaları, fəal/aktiv
təlimin nəzəri və praktik məsələləri şərh
olunmuşdur.
Pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Y.Aslanov
mövcud qaynaqlara əsaslanmaqla ədəbiyyat
müəlliminə verilən mənəvi-psixoloji tərəfləri
təsvir etmiş, elmi fikirlər əsasında ədəbiyyat
dərslərində elmilik, ideyalılıq, dərsin
intensivləşdirilməsi, emosionallıq, dərsdə
texniki vasitələrdən istifadə, fənlərarası və
fəndaxili əlaqələri mühüm tələblər kimi vacib
saymışdır. Dərs vəsaitində pedaqoji
ədəbiyyatdakı ümumiləşdirmələrə istinadən dərsə
verilən: hər bir dərs məntiqi və psixoloji
cəhətdən tam olmalıdır; şagirdlər fəal
olmalıdırlar; dərslərdə müxtəlif üsul və
vasitələrdən istifadə edilməlidir; dərsdə
kollektiv və fərdi iş uzlaşdırılmalıdır kimi
ənənəvi tələblərlə yanaşı, dərsdə yüksək təhsil
və tərbiyə səmərəsi əldə edilməlidir kimi müasir
tələblər qeyd olunmuşdur. Bu baxımdan kitabda
verilən ayrı-ayrı dərs nümunələri uğurla
seçilmişdir.
Birinci fəslin üçüncü yarımfəslində ədəbiyyat
dərslərinin tipləri və formaları elmi-pedaqoji
və metodik ədəbiyyat əsasında təhlil və təqdim
olunmuşdur.
Sonrakı yarımfəsildə ədəbiyyat dərslərində yeni
təlim texnologiyaları geniş araşdırmalara
istinad olunmaqla şərh edilmişdir.
Ədəbiyyat tədrisinin mühüm tərkib hissələrindən
biri ədəbiyyatımızı yaradan sənətkarların xalqın
mədəniyyəti və tarixi ilə sıx bağlı olan
tərcümeyi-hal materiallarının öyrədilməsidir.
Azərbaycanda tərcümeyi-hal materiallarının
tədrisi elmi-metodik baxımdan Ə.Qarabağlı,
C.Əhmədov, A.Babayev, A.Hacıyev, F.Yusifov,
S.Hüseynoğlu və b. tərəfindən araşdırılmışdır.
Yusif Aslanovun dərs vəsaitinin ayrıca bir fəsli
- 75 səhifəlik hissəsi tərcümeyi-hal
materiallarının öyrədilməsi yollarına həsr
olunmuşdur. Özünə qədərki mənbələri diqqətlə
öyrənmiş müəllif birinci yarımfəsildə
tərcümeyi-hal tədrisinin elmi-metodik əsaslarını
işləmiş, bu tədris materiallarının
təlim-tərbiyəvi əhəmiyyətini bir daha
qiymətləndirməyə çalışmışdır.
Mövcud ədəbiyyat proqramının tələblərini nəzərə
alan vəsait müəllifi V-VII siniflərdə öyrədilən
bioqrafik materiallarının məzmunu ilə X-XI
siniflərdə tərcümeyi-hal materiallarının məzmunu
arasında fərqi nəzərə alaraq hər bir mərhələ
üçün faydalı və səmərəli öyrətmə priyom və
vasitələrini dərs nümunələrində qələmə almışdır.
10 çap vərəqi həcmində olan kitabın (Bakı:
ADPU-nun nəşriyyatı, 2011) sonunda nəticə,
istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı verilmişdir.
Ədəbi irsin öyrədilməsində ədəbiyyat dərslərinin
rolu tarixi prosesin inkişaf mərhələlərinə uyğun
olaraq araşdırıldığı, dərsə verilən müasir
tələblərin, təhsil sisteminə yeni yanaşma
istiqamətlərinin son tədqiqatlar əsasında
dəqiqləşdirildiyi dərs vəsaiti filoloq
tələbələr, magistrant və ədəbiyyat müəllimləri,
tədqiqatçılar üçün faydalı olacaqdır.
Ş.MƏMMƏDOV,
pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru,
E.ƏBDÜLOV,
ADPU-nun dissertantı |
