|
Ümumtəhsil məktəblərində hazırda özünün geniş
tətbiqini tapmış fəal təlimi son illər ölkəmizdə
həyata keçirilən təhsil islahatlarının ən uğurlu
nəticələrindən biri hesab etmək olar. Dərsin
səmərəliliyini yüksəltməyə böyük imkanlar açan
fəal təlimin ən mühüm üstünlüyü onun tədris
prosesini maraqlı və cəlbedici etməsi,
şagirdlərdə biliklərə yiyələnmək həvəsi
yaratmasıdır. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi,
fəal təlim real idrak motivasiyası yaradır ki,
bu da idrak fəaliyyətinin gedişində şagirdlərin
təfəkküründə gerçək ziddiyyətlərin həlli
imkanlarına əsaslanır. Real ziddiyyətlərdən
yaranan emosiyalar əqli ehtiyatların
səfərbərliyini təmin edir, idrak prosesini
fəallaşdırır, diqqəti uzun müddət cəmləməyə
imkan yaradır. Təfəkkürün fəallaşdırılması
nəticəsində isə biliklər daha müstəqil, sərbəst
qavranılır və mənimsənilir, şagirdlərdə məntiqi,
tənqidi və yaradıcı təfəkkür, habelə
problemlərin həlli və qərar qəbuledilmə üzrə
bacarıq və vərdişlər formalaşdırılır.
 Əlbəttə,
bütün bunlar təlim prosesində müəllimin iştirakı
və istiqamətverici fəaliyyəti hesabına baş
verir. Bu isə fəal təlimlə işləyən hər bir
müəllimdən dərsə hərtərəfli hazırlaşmağı,
yaradıcı axtarışlar aparmağı, dərsin bütün
mərhələlərində şagirdlərin təfəkkür fəallığını,
müstəqil fəaliyyətini təmin edən suallar,
çalışmalar, tapşırıqlar hazırlamağı, hər bir
mövzu üzrə inteqrasiya imkanlarını axtarıb
tapmağı tələb edir. Bütün bunları nəzərə alaraq
mən tədris apardığım 4-cü sinifdə hər bir dərsə
ciddi hazırlaşır, onları fəal təlim metodları və
iş formaları ilə qurmağa çalışıram.
Tədris prosesində hər bir dərsin məqsədlərinin
düzgün müəyyənləşdirilməsi, onun planının
mükəmməl hazırlanması, bu planda dərsin
mərhələlərinin göstərilməsi və hər mərhələdə
müəllimin fəaliyyətinin əsas məqamlarının qeyd
olunması da mühüm şərtdir. Çünki hər bir dərs
onun üçün müəyyənləşdirilmiş məqsədlərin əldə
olunması prosesidir və bu proses o vaxt müsbət
qiymətləndirilə bilər ki, dərsin sonunda həmin
məqsədlərə çatılmış olsun. Məhz buna görə də mən
dərsə hazırlaşarkən keçəcəyim mövzu üzrə
məqsədlərin düzgün müəyyənləşdirilməsinə,
mövzuya uyğun resursların, təlim metodları və
üsullarının seçilməsinə xüsusi diqqət yetirirəm.
Resursları müəyyənləşdirərkən təkcə əldə
olanlarla kifayətlənmir, mövzuya uyğun şəkillər,
digər əyani vəsaitlər, təmrin və tapşırıqlar
yazılmış iş vərəqləri də hazırlayıram.
Dərsin səmərəliliyi iş forması və üsullarının
məqsədəuyğun seçilməsindən də xeyli dərəcədə
asılıdır. Mən dərslərimi müasir təlim
üsullarından necə gəldi deyil, mövzuya uyğunluğu
əsas götürülməklə istifadə edirəm. Bütövlükdə
isə çalışıram ki, seçdiyim hər bir üsul
şagirdlərdə dərsə marağı artırsın, onların
təfəkkür fəallığını təmin etsin. Böyük və kiçik
qruplarla iş, oyun, yarışma və s. kimi iş
üsulları, beyin həmləsi, diskussiya, venn
diaqramları, krossvord, evrestik müsahibə və s.
kimi fəal təlim üsulları bu baxımdan əksər
mövzuların tədrisində səmərəli nəticə verir.
Fəal təlimin əsas məqamlarından biri də dərsdə
motivasiyanın yaradılması və problemin
qoyuluşudur. Hər hansı bir tədqiqata başlamaq
üçün, ilk növbədə, problem müəyyənləşdirilməli,
tədqiqat sualı formalaşdırılmalıdır. Məhz
tədqiqat sualı dərsdə şagirdləri yeni biliklərin
kəşfinə aparan bələdçi rolunu oynayır. Problemin
qoyulması həm də idrak fəallığının yaranması
üçün ilk addım hesab edilir.
Dərsdə motivasiya yaratmaq üçün suallar
müəyyənləşdirərkən şagirdlərin mövcud
biliklərini, təsəvvürlərini və dünyagörüşünü,
keçilən mövzunun həyati əhəmiyyətini əsas
götürür və ilk baxışda o qədər də çətin olmayan,
şagirdləri əsas tədqiqat suallarına
istiqamətləndirən suallar verirəm. Problemin
həlli mərhələsində istifadə etmək və şagirdləri
müstəqil işlətmək üçünsə elə suallar,
tapşırıqlar seçirəm ki, onlar şagirdləri irəli
sürülmüş problemin həllinə məqsədyönlu şəkildə
aparsın və özündə yeni informasiya daşısın.
Tədqiqatı müxtəlif formalarda - ya bütün siniflə
birgə, ya kiçik qruplarda, ya da cütlük şəklində
və fərdi şəkildə aparıram. Fəal təlim interaktiv
xarakter daşıdığından və bu baxımdan kiçik
qruplarla, cütlərlə iş daha səmərəli nəticə
verdiyindən bu iş formalarını tez-tez tətbiq
edirəm. Kiçik qruplarla iş zamanı şagirdlər daha
sərbəst olur, tapşırığın həlli prosesinə hər kəs
öz töhfəsini verməyə çalışır, bir-birləri ilə
mübahisə edir, biri-digərinin cavabını dinləyib
müzakirə edir, təsdiq və təkzib edirlər ki, bu
da onlarda təfəkkür prosesini fəallaşdırır, həm
də həyatda vacib olan kollektivlə işləmək
bacarıq və vərdişləri aşılayır.
Fəal təlimlə aparılan dərsin mühüm
mərhələlərindən biri olan qiymətləndirmənin
təşkilinə də xüsusi diqqət yetirirəm. Dərsin bu
mərhələsinə də xüsusi hazırlaşır, hər qrup üçün
meyar cədvəli hazırlayıram. Bu cədvəldə adətən 4
meyar nəzərdə tuturam: fikrini bildirir, nəticə
çıxarır, təqdim edir, əməkdaşlıq edir. Hər meyar
üzrə 4 səviyyə - zəif, orta, yaxşı,
əla-müəyyənləşdirir və qiymətləndirməni "müsbət"
və "mənfi" işarələri ilə göstərirəm. Çox vaxt
çalışıram ki, qiymətləndirmədə şagirdlər özləri
də fəal iştirak etsinlər və bir-birlərinin
fəaliyyətini qiymətləndirsinlər. Belə olduqda
onlar aldıqları qiymətləri daha obyektiv hesab
edirlər.
Çoxillik təcrübəmdən bu qənaətə gəlmişəm ki,
ancaq müəllimin xüsusi hazırlığı, fəal
axtarışları nəticəsində keçilən dərslər fəal
təlimin qarşıya qoyduğu tələbləri ödəyir və
gözlənilən səmərəni verir.
Tamella MƏMMƏDOVA,
Bakıdakı 164 nömrəli tam orta məktəbin
ibtidai sinif müəllimi |
|
